Sénèque - Về sử dụng thời gian

Bức thư thứ nhất : Về sử dụng thời gian

Hãy theo đuổi kế hoạch của bạn, Lucilius thân mến; hãy lấy lại quyền sở hữu chính mình: thời gian mà cho tới lúc này đã bị tước đoạt, đánh cắp, hay là chính bạn đã để mất, hãy thu lượm lại nó và sắp đặt nó. Hãy thuyết phục chính mình rằng sự việc xảy ra như là tôi viết cho bạn ! có những giờ mà người ta lấy đi của chúng ta bằng vũ lực, những giờ khác một cách bất ngờ, những giờ khác nữa lại trôi đi từ chính tay của chúng ta. Vậy mà sự mất mát đáng xấu hổ nhất chính là do chểnh mảng; và nếu bạn để ý, phần lớn nhất của thời gian của cuộc đời trôi qua vào việc làm sai, một phần lớn vào việc không làm gì, và tất cả vào việc làm khác hơn điều mà người ta phải làm. Hãy chỉ cho tôi một người nào đã cho thời gian một cái giá dù là thấp nhất, hay người nào biết rằng một ngày đáng giá chừng nào, hay hiểu rằng mỗi ngày ông ta đang chết đi một ít! Bởi chúng ta thật sai lầm khi chỉ nhìn thấy cái chết ở phía trước mình : chúng ta đã để nó phần lớn ở phía sau rồi; tất cả khoảng cách đã vượt qua đã thuộc về nó.

Vậy thì hãy kiên trì, bạn ơi, mà làm điều mà bạn yêu cầu tôi : hãy là chủ nhân hoàn toàn của thời giờ của bạn. Bạn sẽ phụ thuộc ít hơn vào ngày mai, nếu bạn yên tâm hơn ngày hôm nay. Trong khi mà người ta hoãn nó lại, thì cuộc sống trôi đi. Lucilius thân mến, tất cả những thứ khác chỉ là vay mượn, chỉ có thời gian mới là của cải của chúng ta. Đó là vật duy nhất, thoáng qua và trơn tuột, mà tự nhiên đã giành cho ta làm tài sản; và tước đoạt nó của chúng ta khi ta muốn. Nhưng sự điên rồ của con người là như vậy đấy : món quà mỏng mảnh nhất và dễ vuột mất nhất, mà sự mất mát chí ít là còn sửa chữa được, chúng ta chắc hẳn phải biết ơn vì đã có được nó; vậy mà không ai tự cho rằng mình mang nợ về thời gian giành cho mình, cái kho báu duy nhất mà ý chí tốt đẹp nhất cũng không thể trả lại được.

Có lẽ bạn sẽ hỏi xem tôi làm như thế nào, người nói với bạn những lời răn hay này. Tôi sẽ thẳng thắn thú nhận : tôi hành xử như một người giàu sang, nhưng có trật tự; tôi ghi chép việc chi tiêu của mình. Tôi không thể tự khen mình là đã không để mất gì cả, nhưng những gì mà tôi mất, lý do vì sao và như thế nào mà mất, tôi có thể nói được, tôi có thể nhận thấy được phiền phức của mình. Rồi thì cũng xảy đến với tôi như là với phần lớn những người bị kiệt quệ cho dù đó không phải là lỗi của họ : mọi người đều tha thứ cho họ, nhưng không ai giúp họ cả. Nhưng sao kia ! Tôi chẳng hề coi là nghèo cái người mà, cho dù chỉ còn rất ít thôi, vẫn cảm thấy hài lòng. Tuy vậy tôi sẽ thích thấy bạn coi sóc tài sản của mình hơn, và lúc này là tốt để bắt đầu rồi. Quả nhiên là như cha ông chúng ta đã đánh giá : chăm lo phần đáy bình, là bắt đầu trễ rồi. Bởi vì phần cuối cùng còn sót lại không chỉ là phần ít nhất, mà còn là phần tồi tệ nhất.

(Hết)

---------------------------------------------- 

Lettre 1 : Sur l'emploi du temps

1. Suis ton plan, cher Lucilius[1] ; reprends possession de toi-même : le temps qui jusqu’ici t’était ravi, ou dérobé, ou que tu laissais perdre, recueille et ménage-le. Persuade-toi que la chose a lieu comme je te l’écris : il est des heures qu’on nous enlève par force, d’autres par surprise, d’autres coulent de nos mains. Or la plus honteuse perte est celle qui vient de négligence ; et, si tu y prends garde, la plus grande part de la vie se passe à mal faire, une grande à ne rien faire, le tout à faire autre chose que ce qu’on devrait. 2. Montre-moi un homme qui mette au temps le moindre prix, qui sache ce que vaut un jour, qui comprenne que chaque jour il meurt en détail ! Car c’est notre erreur de ne voir la mort que devant nous : en grande partie déjà on l’a laissée derrière ; tout l’espace franchi est à elle.

Persiste donc, ami, à faire ce que tu me mandes : sois complètement maître de toutes tes heures. Tu dépendras moins de demain, si tu t’assures bien d’aujourd’hui. Tandis qu’on l’ajourne, la vie passe. 3. Cher Lucilius, tout le reste est d’emprunt, le temps seul est notre bien. C’est la seule chose, fugitive et glissante, dont la nature nous livre la propriété ; et nous en dépossède qui veut. Mais telle est la folie humaine : le don le plus mince et le plus futile, dont la perte au moins se répare, on veut bien se croire obligé pour l’avoir obtenu ; et nul ne se juge redevable du temps qu’on lui donne, de ce seul trésor que la meilleure volonté ne peut rendre.

4. Tu demanderas peut-être comment je fais, moi qui t’adresse ces beaux préceptes. Je l’avouerai franchement : je fais comme un homme de grand luxe, mais qui a de l’ordre ; je tiens note de ma dépense. Je ne puis me flatter de ne rien perdre ; mais ce que je perds, et le pourquoi et le comment, je puis le dire, je puis rendre compte de ma gêne. Puis il m’arrive comme à la plupart des gens ruinés sans que ce soit leur faute : chacun les excuse, personne ne les aide. 5. Mais quoi ! je n’estime point pauvre l’homme qui, si peu qu’il lui demeure, est content. Pourtant j’aime mieux te voir veiller sur ton bien, et le moment est bon pour commencer. Comme l’ont en effet jugé nos pères : ménager le fond du vase, c’est s’y prendre tard. Car la partie qui reste la dernière est non-seulement la moindre, mais la pire[2]. 

(Fin)