Còn nữa, mặc dù là, theo ngài, những sự sa ngã của giới trẻ vẫn còn là quá thường xuyên, quá nhân rộng do bởi khuynh hướng xấu của con người, dường như là về tổng thể ngài cũng không quá bực mình về chúng. Và ngài khá chiều lòng mình trong nền giáo dục lành mạnh và đạo đức mà những người thầy đầy đức hạnh, khôn ngoan và cảnh giác hiện nay đang dành cho chúng ; và rằng, theo ngài, chúng sẽ bị thiệt hại nhiều nếu được giáo dục theo một cách khác, và trong thâm tâm, ngài không nghĩ về thế kỷ này, "cặn bã của các thế kỷ", tất cả những điều tồi tệ mà ngài làm bộ nói tới ở phần mở đầu những lệnh thư của ngài.
Tôi đồng ý rằng tìm kiếm những kế hoạch giáo dục mới là thừa, khi người ta hài lòng đến thế về nền giáo dục đang tồn tại : nhưng ngài cũng phải thừa nhận, thưa Đức ông, rằng là về vấn đề này ngài không khó tính. Nếu như ngài cũng đã dễ dàng như vậy về mặt học thuyết, thì giáo phận của ngài sẽ ít bị kích động rối loạn hơn. Cơn bão mà ngài đã dấy lên đã chẳng hề giáng lên những linh mục dòng Tên ; tôi đã không bị đánh hội đồng bầm dập ; ngài đã được yên tĩnh hơn, mà tôi cũng thế. Ngài đã thừa nhận rằng để cải cách thế giới trong chừng mực mà sự yếu đuối cũng như là, theo ngài, sự tha hóa của bản chất tự nhiên của chúng ta, chỉ cần quan sát, dưới sự dẫn dắt và ấn tượng của ân sủng, những tia sáng đầu tiên của lí trí con người, nắm bắt chúng một cách cẩn thận, và hướng chúng về con đường dẫn tới sự thật. « Qua đó, ngài nói tiếp, những trí tuệ này, đang còn được miễn trừ khỏi những định kiến, sẽ luôn được gìn giữ chống lại sai lầm, những trái tim này, còn đang miễn nhiễm với những đam mê lớn, sẽ nhận được dấu ấn của tất cả mọi đức hạnh ». Vậy là chúng ta đồng ý với nhau về điểm này, bởi tôi cũng đã không nói khác hơn. Tôi đã không nói thêm, tôi thừa nhận như vậy, là cần phải nuôi dạy trẻ con bởi các linh mục ; thậm chí tôi cũng không nghĩ điều đó là cần thiết để tạo nên những công dân và những con người.
Sai lầm này, nếu nó là như vậy, là phổ biến cho nhiều người Công giáo, lại không phải là một tội lỗi lớn đến thế đối với một người Tin lành. Tôi không xét đoán xem, trong đất nước của ngài, chính các thầy tu có phải là những công dân tốt đến thế hay không ; nhưng do việc giáo dục thế hệ hiện nay là công việc của họ, thì giữa một bên là ngài, và một bên là những lệnh thư trước đây của ngài, sẽ cần phải quyết định xem thế hệ ấy có được hưởng lợi đến thế từ dòng sữa tinh thần ấy, liệu nó có tạo ra được những vị thánh cao cả đến thế, « những người tôn thờ Thiên chúa thực thụ », và những con người cao cả đến thế, « xứng đáng là tài nguyên và tô điểm cho tổ quốc ». Tôi có thể thêm vào một nhận xét mà nó sẽ gây ấn tượng cho tất cả những người Pháp tốt, và cũng như cả chính ngài vậy : đó là trong số biết bao vị vua mà quốc gia của chúng ta đã có, người tốt đẹp nhất cũng là người duy nhất đã không hề nuôi nấng các thầy tu.
-------------------------------------------------------------
Au reste, quoique, selon vous, les écarts de la jeunesse ne soient encore que trop fréquents, trop multipliés à cause de la pente de l'homme au mal, il paraît qu'à tout prendre vous n'êtes pas trop mécontent d'elle ; que vous vous complaisez assez dans l'éducation saine et vertueuse que lui donnent actuellement vos maîtres pleins de vertus, de sagesse et de vigilance ; que, selon vous, elle perdrait beaucoup à être élevée d'une autre manière, et qu'au fond vous ne pensez pas de ce siècle, la lie des siècles, tout le mal que vous affectez d'en dire à la tête de vos mandements.
Je conviens qu'il est superflu de chercher de nouveaux plans d'éducation, quand on est si content de celle qui existe : mais convenez aussi, monseigneur, qu'en ceci vous n'êtes pas difficile. Si vous eussiez été aussi coulant en matière de doctrine, votre diocèse eût été agité de moins de troubles ; l’orage que vous avez excité ne fût point retombé sur les jésuites ; je n'en aurais point été écrasé par compagnie ; vous fussiez resté plus tranquille, et moi aussi. Vous avouez que pour réformer le monde autant que le permettent la faiblesse et, selon vous, la corruption de notre nature, il suffirait d'observer, sous la direction et l'impression de la grâce, les premiers rayons de la raison humaine, de les saisir avec soin, et de les diriger vers la route qui conduit à la vérité 28. Par là, continuez vous, ces esprits, encore exempts de préjugés, seraient pour toujours en garde contre l'erreur : ces cœurs, encore exempts des grandes passions, prendraient les impressions de toutes les vertus. Nous sommes donc d'accord sur ce point, car je n'ai pas dit autre chose. Je n'ai pas ajouté, j'en conviens, qu'il fallût faire élever les enfants par des prêtres ; même je ne pensais pas que cela fût nécessaire pour en faire des citoyens et des hommes : et cette erreur, si c'en est une, commune à tant de catholiques, n'est pas un si grand crime à un protestant. Je n'examine pas si, dans votre pays, les prêtres eux-mêmes passent pour de si bons citoyens ; mais comme l'éducation de la génération présente est leur ouvrage, c'est entre vous d'un côté, et vos anciens mandements de l'autre, qu'il faut décider si leur lait spirituel lui a si bien profité, s'il en a fait de si grands saints 29, vrais adorateurs de Dieu, et de si grands hommes, dignes d'être la ressource et l'ornement de la patrie. Je puis ajouter une observation qui devrait frapper tous les bons Français, et vous-même comme tel : c'est que de tant de rois qu'a eus votre nation, le meilleur est le seul que n'ont point élevé les prêtres.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire