Nguyễn An Ninh dịch "Dân ước" của Rousseau (2)

Con người sanh ra tự-do, mà ở xứ nào con người cũng bị đóng còng cả. Có người tưởng mình làm chủ kẻ khác, mà thật ra thì có lẽ lại còn nô-lệ hơn nữa. Bởi sao mà sanh ra diều đổi ngược ấy ? Điều ấy tôi không biết. Làm sao cho sự đổi ngược nầy hóa ra phải lẽ ? Điều này có lẽ tôi chỉ giải ra được.

Nếu tôi chỉ nhận cái cường-lực và các điều ở nơi cường-lực mà ra, thì tôi nói câu nầy : "Một đoàn dân bị người ép phải vâng lời người, mà đoàn dân ấy vâng lời người, thì đoàn dân ấy làm như vậy là phải. Đến lúc nó vùng quăng cái ách nô-lệ nổi, mà nó vùng quăng đi, thì điều nó làm ấy lại là phải hơn nữa. Vì, người khác dùng cường-lực mà đoạt lấy sự tự-do của nó, nay nó cũng dùng cường-lực mà giựt lại, thì một là nó có phép lấy cái tự-do của nó lại, hai là người ta không được phép giựt cái tự-do của nó."

Mà trong xã-hội, cái thứ-tự là một cái quyền-pháp trọng nhứt, gốc của các cái quyền-pháp khác. Nhưng cái quyền-pháp nây không phải khi không ở nơi Trời mà ra. Nó ở nơi những lời giao-kết mà ra. Ta phải tìm biết những điều giao-kết ấy. Nhưng trước hết tôi phải chỉ cho rõ chắc những điều tôi mới nói trên đây.

(Còn tiếp)

--------------------------------------------------------------------

CHAPITRE PREMIER

SUJET DE CE PREMIER LIVRE

L'homme est né libre, et partout il est dans les fers. Tel se croit le maître des autres, qui ne laisse pas d'être plus esclave qu'eux. Comment ce changement s'est-il fait? Je l'ignore. Qu'est-ce qui peut le rendre légitime? Je crois pouvoir résoudre cette question.
Si je ne considérais que la force, et l'effet qui en dérive, je dirais: Tant qu'un peuple est contraint d'obéir et qu'il obéit, il fait bien; sitôt qu'il peut secouer le joug et qu'il le secoue, il fait encore mieux; car, recouvrant sa liberté par le même droit qui la lui a ravie, ou il est fondé à la reprendre, ou l'on ne l'était point à la lui ôter. Mais l'ordre social est un droit sacré, qui sert de base à tous les autres. Cependant ce droit ne vient point de la nature; il est donc fondé sur des conventions. Il s'agit de savoir quelles sont ces conventions. Avant d'en venir là je dois établir ce que je viens d'avancer.

(à suivre)