Thư J.-J. Rousseau gửi Christophe de Beaumont (5)

Một người xứ Genève cho in một cuốn sách ở Hà lan, và theo lệnh của Nghị viện Paris, cuốn sách ấy bị đốt bỏ mà chẳng hề có sự tôn trọng đối với vị quân vương mà cuốn sách mang đặc quyền. Một người Tin lành phát biểu, ở đất nước theo Tin lành, những lời phản đối chống lại Giáo hội La mã, và ông ta bị phán quyết bởi Nghị viện Paris. Một người theo phái Cộng hòa phát biểu trong một nền cộng hòa những lời phản đối chống lại nhà nước quân chủ, và ông ta bị phán quyết bởi Nghị viện Paris. Nghị viện Paris hẳn phải có những ý tưởng kỳ lạ về uy quyền của nó, và nó tự cho rằng mình là người phán xét hợp pháp của cả nhân loại.  

Cũng cái nghị viện đó, vốn rất kỹ càng đối với dân Pháp về vấn đề trình tự tố tụng, lại lãng quên tất cả những thủ tục đó ngay khi liên quan đến một người ngoại quốc đáng thương. Không cần biết là người ngoại quốc đó có đúng là tác giả của cuốn sách không, có phải chính ông ta đã cho in nó không ; không cần xét đến tình trạng đáng buồn của ông ta, không hề thương xót đối với những đau khổ mà ông ta đang gánh chịu, người ta bắt đầu bằng việc ra lệnh bắt giữ ông ta : người ta lẽ ra đã lôi ông ta ra khỏi giường để tống vào những nhà tù nơi những kẻ ác độc đang rục xương : người ta thậm chí lẽ ra đã thiêu sống ông ta mà không hề lắng nghe ông ; bởi vì ai mà biết được liệu người ta có tiếp tục một cách hợp pháp hơn những tố tụng đã được bắt đầu một cách bạo lực như thế, mà xưa nay hầu như chưa từng thấy ví dụ nào, ngay cả ở xứ tòa án dị giáo. Như vậy là chỉ vì riêng mình tôi mà một tòa án vốn khôn ngoan như vậy đã quên đi sự khôn ngoan của chính nó ; chỉ để chống lại mỗi mình tôi, vốn cứ tưởng mình được yêu quý ở đó, mà cái dân tộc vốn thường tự khoe về sự hiền hậu của nó đã tự trang bị cho mình một sự mọi rợ kỳ lạ nhất. Chính là bằng cách như vậy mà nó biện minh cho sự ưu tiên của tôi giữa bao lựa chọn nơi tị nạn tương đương khác. Tôi không biết làm thế nào mà điều đó lại tương thích được với quyền của mọi người, nhưng tôi biết rõ rằng, với những thủ tục tố tụng như vậy, tự do của mỗi con người, và có lẽ cả mạng sống của người đó nữa, sẽ chỉ tùy thuộc vào lòng thương xót của bất cứ người in ấn nào.

--------------------------------------------------------------------

Un Genevois fait imprimer un livre en Hollande, et par arrêt du parlement de Paris, ce livre est brûlé sans respect pour le souverain dont il porte le privilège. Un protestant propose, en pays protestant, des objections contre l'Église romaine, et il est décrété par le parlement de Paris. Un républicain fait, dans une république, des objections contre l'état monarchique, et il est décrété par le parlement de Paris. Il faut que le parlement de Paris ait d'étranges idées de son empire, et qu'il se croie le légitime juge du genre humain.

Ce même parlement, toujours si soigneux pour les Français de l'ordre des procédures, les néglige toutes dès qu'il s'agit d'un pauvre étranger. Sans savoir si cet étranger est bien l'auteur du livre qui porte son nom, s'il le reconnaît pour sien, si c'est lui qui l'a fait imprimer ; sans égard pour son triste état, sans pitié pour les maux qu'il souffre, on commence par le décréter de prise de corps : on l'eût arraché de son lit pour le traîner dans les mêmes prisons où pourrissent les scélérats : on l'eût brûlé peut-être même sans l'entendre ; car qui sait si l'on eût poursuivi plus régulièrement des procédures si violemment commencées, et dont on trouverait à peine un autre exemple, même en pays d'inquisition. Ainsi c'est pour moi seul qu'un tribunal si sage oublie sa sagesse ; c'est contre moi seul, qui croyais y être aimé, que ce peuple, qui vante sa douceur, s'arme de la plus étrange barbarie : c'est ainsi qu'il justifie la préférence que je lui ai donnée sur tant d'asiles que je pouvais choisir au même prix. Je ne sais comment cela s'accorde avec le droit des gens, mais je sais bien qu'avec de pareilles procédures la liberté de tout homme, et peut-être sa vie, est à la merci du premier imprimeur.