Thư J.-J. Rousseau gửi Christophe de Beaumont (14)

Đó là, thưa Đức ông, trạng thái thứ ba và cuối cùng mà vượt ra khỏi nó chẳng còn gì để làm cả. Và đó là như thế nào mà con người tốt đẹp lại trở thành độc ác ;  Chính là để tìm hiểu xem nên dùng biện pháp nào để ngăn họ trở nên như vậy mà tôi đã dành cuốn sách của mình. Tôi đã không khẳng định rằng trong trật tự hiện tại điều đó hoàn toàn có thể, nhưng tôi đã khẳng định rõ và vẫn còn khẳng định rằng không có phương cách nào khác hơn, để đạt đến mục đích, ngoài những phương cách mà tôi đã đề nghị.

Về vấn đề đó ngài đã nói rằng phương án giáo dục của tôi, « còn xa mới phù hợp với Thiên chúa giáo, thậm chí không thích hợp để tạo ra những công dân hay cả những con người » : và chứng cớ duy nhất của ngài chống lại tôi là đưa ra tội tổ tông. Thưa Đức ông, có cách khác để giải thoát khỏi tội tổ tông, đó là lễ rửa tội. Từ đó suy ra rằng, theo ngài, không bao giờ có công dân cũng như con người nào khác ngoài người thiên chúa giáo. Hoặc là ngài hãy chối bỏ hậu quả này, hoặc ngài hãy chấp nhận rằng ngài đã chứng minh quá đáng.

Ngài đã lôi ra những bằng chứng của mình từ rất cao, đến nỗi mà ngài buộc tôi cũng phải đi tìm những câu trả lời của mình rất xa. Đầu tiên, chắc hẳn là, theo tôi, cái học thuyết về tội tổ tông, mà nó đang phải chịu những khó khăn khủng khiếp đến thế, đã không được nêu trong Kinh Thánh một cách rõ ràng và cứng rắn như là nhà hùng biện Augustin và các nhà thần học của chúng ta đã xây đắp nên. Và còn cái cách quan niệm rằng Thiên chúa tạo ra bấy nhiêu tâm hồn vô tội và trong trắng, để cố tình gắn chúng vào những thân thể tội lỗi, để khiến cho chúng tiêm nhiễm ở đó sự suy thoái tâm hồn, và để kết án tất cả chúng vào nơi địa ngục, không vì tội lỗi nào hơn là cái sự kết hợp này, vốn là tác phẩm của Người ? Tôi sẽ không nói là ngài có thể (như ngài đã tự khoe) làm sáng tỏ bằng hệ thống này những bí ẩn của trái tim chúng ta ; nhưng tôi thấy là ngài đã làm tối tăm đi rất nhiều sự công bằng và lòng tốt của Đấng tối cao. Nếu ngài giải quyết được một phản đối, đó là để thay thế nó bằng những phản đối còn trăm lần mạnh hơn thế.

------------------------------------------------------------

Voilà, monseigneur, le troisième et dernier terme au delà duquel rien ne reste à faire ; et voilà comment, l'homme étant bon, les hommes deviennent méchants. C'est à chercher comment il faudrait s'y prendre pour les empêcher de devenir tels, que j'ai consacré mon livre. Je n'ai pas affirmé que dans l'ordre actuel la chose fût absolument possible ; mais j'ai bien affirmé et j'affirme encore qu'il n'y a, pour en venir à bout, d'autres moyens que ceux que j'ai proposés.

Là-dessus vous dites que mon plan d'éducation ²¹, loin de s'accorder avec le christianisme, n'est pas même propre à faire des citoyens ni des hommes : et votre unique preuve est de m'opposer le péché originel. Monseigneur, il n'y a d'autre moyen de se délivrer du péché originel et de ses effets, que le baptême. D'où il suivrait, selon vous, qu'il n'y aurait jamais eu de citoyens ni d'hommes que des chrétiens. Ou niez cette conséquence, ou convenez que vous avez trop prouvé.

Vous tirez vos preuves de si haut, que vous me forcez d'aller aussi chercher loin mes réponses. D'abord il s'en faut bien, selon moi, que cette doctrine du péché originel, sujette à des difficultés si terribles, ne soit contenue dans l'Écriture ni si clairement ni si durement qu'il a plu au rhéteur Augustin et à nos théologiens de la bâtir. Et le moyen de concevoir que Dieu crée tant d'âmes innocentes et pures, tout exprès pour les joindre à des corps coupables, pour leur y faire contracter la corruption morale, et pour les condamner toutes à l'enfer, sans autre crime que cette union qui est son ouvrage ? Je ne dirai pas si (comme vous vous en vantez) vous éclaircissez par ce système le mystère de notre cœur ; mais je vois que vous obscurcissez beaucoup la justice et la bonté de l'Être suprême. Si vous levez une objection, c'est pour en substituer de cent fois plus fortes.