Người ta đừng có đưa
ra chống lại tôi một phản biện mà đối với tôi nó
chỉ là một bằng chứng mới. Biết bao chăm sóc chỉ
càng chứng minh sự cần thiết phải dùng đến chúng, và
người ta chẳng tìm kiếm phương thuốc cho những bệnh
đau không tồn tại. Tại sao những phương thuốc này vẫn
còn mang tính chất của những phương thuốc thông thường
bởi sự không đủ của chúng ? Bao nhiêu là cơ sở được
tạo nên cho lợi ích của những nhà thông thái chỉ toàn
là thêm khả năng áp đặt lên những đối tượng của
khoa học và xoay những trí tuệ sang việc nuôi trồng họ.
Dường như là, xem những cẩn trọng mà ta thực hiện, ta
có quá nhiều thợ cày và ta sợ thiếu những triết gia.
Tôi không hề muốn mạo hiểm ở đây một so sánh giữa
nông nghiệp và triết học; người ta sẽ không chịu đựng
nổi. Tôi sẽ chỉ hỏi : Triết học là gì ? Những tác
phẩm của những triết gia nổi tiếng nhất chứa đựng
những gì ? Những bài học của những người bạn của
sự khôn ngoan này là gì ?
Cứ nghe họ nói, người
ta lại không coi họ như một đám lang băm kêu gào, mỗi
người một phía, trên một quảng trường công cộng :
Hãy tới đây với tôi, chỉ có mình tôi là không lừa
bịp ? Một người cho rằng là không hề có cơ thể và
tất cả chỉ là biểu hiện. Người khác, rằng là không
có chất nào khác hơn là vật chất và thượng đế nào
khác hơn là thế giới. Người này lập luận rằng không
có đức hạnh cũng không có tật xấu, và điều thiện
và điều ác trong đạo đức là hoang tưởng. Người kia,
rằng con người là những con sói và có thể ngốn ngấu
lẫn nhau mà vẫn yên ổn với lương tâm. Hỡi các triết
gia vĩ đại ! Cầu xin các ngài đừng dành cho bạn bè và
trẻ em của các ngài những bài học ích lợi này; các
ngài sẽ mau chóng nhận được cái giá của chúng, và
chúng tôi sẽ không sợ phải thấy trong chúng tôi người
nào đó trong số những người theo các ngài.
--------------------------------------------------
Qu'on
ne m'oppose donc point une objection qui n'est pour moi qu'une
nouvelle preuve. Tant de soins ne montrent que trop la nécessité de
les prendre, et l'on ne cherche point de remèdes à des maux qui
n'existent pas. Pourquoi faut-il que ceux-ci portent encore par leur
insuffisance le caractère des remèdes ordinaires? Tant
d'établissements faits à l'avantage des savants n'en sont que plus
capables d'en imposer sur les objets des sciences et de tourner les
esprits à leur culture. Il semble, aux précautions qu'on prend,
qu'on ait trop de laboureurs et qu'on craigne de manquer de
philosophes. Je ne veux point hasarder ici une comparaison de
l'agriculture et de la philosophie: on ne le supporterait pas. Je
demanderai seulement: qu'est-ce que la philosophie? Que contiennent
les écrits des philosophes les plus connus? Quelles sont les leçons
de ces amis de la sagesse? A les entendre, ne les prendrait-on pas
pour une troupe de charlatans criant, chacun de son côté, sur une
place publique: Venez à moi, c'est moi seul qui ne trompe point?
L'un prétend qu'il n'y a point de corps et que tout est en
représentation. L'autre, qu'il n'y a d'autre substance que la
matière ni d'autre dieu que le monde. Celui-ci avance qu'il y a ni
vertus ni vices, et que le bien et le mal moral sont des chimères.
Celui-là, que les hommes sont des loups et peuvent se dévorer en
sûreté de conscience. O grands philosophes! que ne réservez-vous
pour vos amis et pour vos enfants ces leçons profitables; vous en
recevriez bientôt le prix, et nous ne craindrions pas de trouver
dans les nôtres quelqu'un de vos sectateurs.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire