Vậy đó là những con
người tuyệt vời mà sự trọng vọng của những người
cùng thời của họ đã được ban phát hào phóng trong khi
họ còn sống, và được dành cho sự bất tử sau khi quá
cố! Đó là những châm ngôn khôn ngoan mà chúng ta nhận
được từ họ và chúng ta truyền từ thời đại này
sang thời đại khác cho con cháu của chúng ta. Lương giáo,
được giao phó cho tất cả những lầm lạc của lý trí
con người, đã để lại được cho hậu thế điều gì
khiến người ta có thể so sánh với những tượng đài
đáng xấu hổ mà in ấn đã chuẩn bị cho nó, dưới
triều đại của Kinh Phúc âm ? Những bài viết bất kính
của những Leucippe và những Diagoras đã chết đi cùng với
họ. Người ta đã còn chưa sáng chế ra nghệ thuật làm
cho bất diệt những sự ngông cuồng của trí tuệ con
người. Nhưng, nhờ có những kiểu chữ in ấn (ghi chú
10) và việc sử dụng mà chúng ta làm với chúng, những
mơ mộng nguy hiểm của những Hobbes và những Spinoza sẽ
còn lại mãi. Tới luôn nào, những bài viết nổi tiếng
mà sự bất tri và sự chất phác của cha ông chúng ta đã
không hề có khả năng; hãy đồng hành tới con cháu chúng
ta những tác phẩm còn nguy hiểm hơn này mà từ đó tỏa
mùi sự hư hỏng của những tập quán của thế kỷ của
chúng ta, và hãy cùng nhau mang đến cho những thế kỷ tới
một câu chuyện trung thành về sự tiến bộ và những
lợi ích của khoa học và nghệ thuật của chúng ta. Nếu
họ đọc các ngài, các ngài sẽ không để cho họ một
sự bối rối nào trên câu hỏi mà chúng ta khuấy động
lên ngày hôm nay : và trừ phi là họ còn điên rồ hơn
chúng ta, họ sẽ giơ hai tay lên trời và sẽ nói trong sự
cay đắng của trái tim : "Thiên Chúa toàn năng, người
giữ trong tay những trí óc, hãy giải thoát chúng con khỏi
những ánh sáng và những nghệ thuật chết người của
cha ông chúng con, và hãy trả lại cho chúng con sự bất
tri, sự ngây thơ và sự nghèo khổ, những của cải duy
nhất có thể làm nên hạnh phúc của chúng con và là quý
giá trước người."
(Chi chú 10) : Cứ xem
những sự lộn xộn gớm ghiếc mà in ấn đã gây ra ở
Châu Âu, cứ phán xét tương lai mà điều tai hại đó đã
làm từ ngày này sang ngày kia, ta có thể dễ dàng dự
đoán rằng các vị vua sẽ không chậm trễ tự cho bấy
nhiêu công sức để đuổi cái nghệ thuật kinh khủng này
ra khỏi nhà nước của họ cũng như họ đã làm để đưa
nó vào. Quốc vương Achmet, từng nhượng bộ những yêu
sách của một vài vị được coi là người có thị hiếu,
đã đồng ý thành lập một xưởng in ở Constantinople.
Nhưng vừa khi mà máy in đang được tiến hành thì người
ta bị cưỡng bức phải phá hủy nó và ném những dụng
cụ xuống một cái giếng. Người ta nói rằng người kế
vị đấng tiên tri Omar, được hỏi ý về điều cần
phải làm với thư viện Alexandrie, đã trả lời với
những từ này : Nếu những cuốn sách của thư viện này
chứa đựng những điều trái ngược lại kinh Coran, thì
chúng là xấu xa và phải đốt chúng. Nếu chúng chỉ chứa
đựng những học thuyết của kinh Coran, thì cũng đốt
chúng luôn : chúng là thừa. Các nhà thông thái của chúng
ta đã trích dẫn lập luận này như là tối cao của phi
lý. Tuy nhiên, hãy giả thiết Grégoire Đại đức ở vào
vị trí của Omar và Kinh Phúc âm vào vị trí của Kinh
Coran, thì thư viện sẽ vẫn còn bị đốt lần nữa, và
đó có lẽ sẽ là tình tiết đẹp nhất trong cuộc đời
vị Giáo hoàng lừng lẫy này.
-------------------------------------------------
Voilà
donc les hommes merveilleux à qui l'estime de leurs contemporains a
été prodiguée pendant leur vie, et l'immortalité réservée après
leur trépas! Voilà les sages maximes que nous avons reçues d'eux
et que nous transmettrons d'âge en âge à nos descendants. Le
paganisme, livré à tous les égarements de la raison humaine,
a-t-il laissé à la postérité rien qu'on puisse comparer aux
monuments honteux que lui a préparés l'imprimerie, sous le règne
de l'Evangile? Les écrits impies des Leucippe et des Diagoras sont
péris avec eux. On n'avait point encore inventé l'art d'éterniser
les extravagances de l'esprit humain. Mais, grâce aux caractères
typographiques (note 10) et à l'usage que nous en faisons, les
dangereuses rêveries des Hobbes et des Spinoza resteront à jamais.
Allez, écrits célèbres dont l'ignorance et la rusticité de nos
pères n'auraient point été capables; accompagnez chez nos
descendants ces ouvrages plus dangereux encore d'où s'exhale la
corruption des moeurs de notre siècle, et portez ensemble aux
siècles à venir une histoire fidèle du progrès et des avantages
de nos sciences et de nos arts. S'ils vous lisent, vous ne leur
laisserez aucune perplexité sur la question que nous agitons
aujourd'hui: et à moins qu'ils ne soient plus insensés que nous,
ils lèveront leurs mains au ciel, et diront dans l'amertume de leur
coeur: "Dieu tout-puissant, toi qui tiens dans tes mains les
esprits, délivre-nous des lumières et des funestes arts de nos
pères, et rends-nous l'ignorance, l'innocence et la pauvreté, les
seuls biens qui puissent faire notre bonheur et qui soient précieux
devant toi."
(Note
10) A considérer les désordres affreux que l'imprimerie a déjà
causés en Europe, à juger de l'avenir par le progrès que le mal
fait d'un jour à l'autre, on peut prévoir aisément que les
souverains ne tarderont pas à se donner autant de soins pour bannir
cet art terrible de leurs Etats qu'ils en ont pris pour l'y
introduire. Le sultan Achmet, cédant aux importunités de quelques
prétendus gens de goût, avait consenti d'établir une imprimerie à
Constantinople. Mais à peine la presse fut-elle en train qu'on fut
contraint de la détruire et d'en jeter les instruments dans un
puits. On dit que le calife Omar, consulté sur ce qu'il fallait
faire de la bibliothèque d'Alexandrie, répondit en ces termes: Si
les livres de cette bibliothèque contiennent des choses opposées à
l'Alcoran, ils sont mauvais et il faut les brûler. S'ils ne
contiennent que la doctrine de l'Alcoran, brûlez-les encore: ils
sont superflus. Nos savants ont cité ce raisonnement comme le comble
de l'absurdité. Cependant, supposez Grégoire le Grand à la place
d'Omar et l'Evangile à la place de l'Alcoran, la bibliothèque
aurait encore été brûlée, et ce serait peut-être le plus beau
trait de la vie de cet illustre pontife.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire