Mưa Nhã Nam

Lần đầu tiên đọc truyện ngắn này của N. H. Thiệp, tôi còn rất trẻ, không hiểu lắm, chỉ ấn tượng về đoạn cuối cùng, khi bà cụ Xoan chỉ quả đồi khô cằn mà bà đã phát hoang cào xới, kể lại những nỗi cơ cực trong đời và lòng quả cảm vô biên mà bà có được, vì tình yêu đối với người anh hùng Yên Thế.

Rất nhiều năm sau, tôi có dịp phải phân tích truyện ấy. Tôi suy nghĩ mãi, tưởng tượng xem Đề Thám đã có thể nói gì với nàng thiếu nữ khiến nàng xúc động nhường ấy. N. H. Thiệp tả rằng :


"Cô gái, lời nói nào làm cô bối rối xúc động ?
Những lời dao cứa vào sĩ diện cô ư ?
- Không phải!
Những lời tán tỉnh rườm rà, hoa mỹ ư ?
- Cũng không phải nốt!
Ngôn ngữ trở nên ghê tởm, nhớp nhúa trên miệng bọn tiểu nhân
Tôi biết một thứ ngôn ngữ giản dị như đất
Thứ ngôn ngữ mộc mạc, thẳng băng
Tựa như tiếng tù và
Như tiếng kèn đồng
Như tiếng chuông vọng...
Có một thứ ngôn ngữ
thức tỉnh con người
Buộc họ soi vào lòng mình
như soi mặt xuống lòng hồ
Có thứ ngôn ngữ của người anh hùng
của người chính trực
Nó làm ta bối rối xúc động
Ta không trốn được
Thứ ngôn ngữ không hề
phù phiếm cũng chẳng tân kỳ
Thứ ngôn ngữ của giống nòi truyền lại
Thứ ngôn ngữ của lương tri
không bao giờ mất... "


Đột nhiên khi đó tôi nhớ lại cuộc gặp gỡ với một bậc anh hùng, mà cuộc đời đã giành cho mình. Khi ấy, tôi có một vấn đề đối với tôi là cực kỳ quan trọng, phải gặp một nhân vật quan trọng. Xin đến lần thứ ba thì ông đồng ý cho gặp, nhắn rằng là chịu khó đi tới đi lui ba lần như thế thì chắc phải là chuyện gì quan trọng lắm (ý là nếu không quan trọng thì đừng có làm phiền tôi). Thế là tôi được đưa vào phòng chờ, nhìn qua một cánh cửa sổ, thấy ông đang giảng giải cho vài người một vấn đề gì đó, đột nhiên tôi hơi hoảng sợ vì sự liều lĩnh của mình. Một chút ông đi ra, hỏi tôi có chuyện gì. Tự dưng tôi bèn òa khóc (cái vụ thỉnh thoảng òa khóc bất ngờ ngay những lúc không nên nhất này khiến tôi phải bị mang tiếng là dở hơi). Nhưng vẫn phải cố mà lắp bắp, vì chuyện quan trọng quá. Chắc ổng cũng không hiểu lắm, nên trả lời hơi trật chìa, cũng đủ để tôi hiểu được vấn đề, nhưng mà những lời ông nói, thì đến bây giờ tôi vẫn không quên được, và chính vì chúng mà tôi cắm đầu cắm cổ học hành chăm chỉ miết cho tới ngày nay. Nhưng tôi tự cho mình là người may mắn hơn cô Xoan, vì việc học đã đem lại cho tôi những niềm vui rất lớn. Đôi khi tôi cũng tự hỏi có phải là vì người anh hùng của tôi độ lượng hơn người anh hùng của N. H. Thiệp chăng ?