vendredi 7 juin 2013

Luận về khoa học và nghệ thuật - JJR (11)

Vài nhà hiền triết, thực vậy, đã kháng cự lại dòng chảy chung và tự ngăn ngừa mình khỏi thói xấu trong nơi cư ngụ của các Nàng Thơ. Nhưng ta cần nghe lời phán xét mà người đầu tiên cũng là người bất hạnh nhất trong số họ nói về các nhà thông thái và các nghệ sĩ thời của ông.

« Tôi đã xem xét, ông ấy nói, các thi sĩ, và tôi xem họ như là những người mà tài năng gây ấn tượng với chính họ và với những người khác, mà họ tự coi mình là thông thái, mà người ta coi họ là như vậy và họ không là gì ít hơn thế.

Từ các thi sĩ, Socrate nói tiếp, tôi chuyển qua các nghệ sĩ. Không có ai kém hiểu biết về nghệ thuật hơn tôi; không ai tin tưởng hơn tôi rằng nghệ sĩ sở hữu những bí mật thật là đẹp. Tuy nhiên, tôi đã nhận thấy rằng điều kiện của họ không khá hơn là điều kiện của các thi sĩ và bọn họ, những người này cũng như những người kia, đều trong cùng một định kiến. Bởi vì những người khéo léo nhất trong bọn họ đều tài giỏi trong phần mình, họ tự xem mình như là những con người khôn ngoan nhất. Cái giả định này đã làm lu mờ đi hoàn toàn sự hiểu biết của họ dưới mắt tôi. Cho nên là khi đặt mình vào vị trí của lời sấm truyền, và tự hỏi xem tôi sẽ thích là như thế nào nhất, là tôi hay là họ, biết được điều mà họ đã học hay là biết rằng là tôi chẳng biết gì cả; thì tôi đã tự trả lời với chính mình và với thần linh : Tôi muốn vẫn là mình.

Chúng ta không ai biết, những nhà ngụy biện, những nhà thơ, những diễn giả, những nghệ sĩ, tôi cũng không biết, cái gì là chân, thiện và mỹ. Nhưng giữa chúng ta có sự khác nhau này là, mặc dù mọi người không biết gì cả, tất cả đều tưởng mình biết điều gì đấy. Trong khi mà tôi, nếu tôi không biết gì cả, thì ít nhất tôi cũng không nghi ngờ. Cho nên là tất cả cái sự ưu việt về trí khôn mà lời sấm truyền ban cho tôi chỉ được giảm thành là tôi tin chắc rằng tôi không rõ cái điều mà tôi không biết. »

Như vậy là con người khôn ngoan nhất theo lời phán truyền của các vị thần, và là người thông thái nhất trong số những người dân Athènes theo cảm nhận của toàn Hy Lap, Socrate, ca ngợi sự bất tri! Liệu người ta có tin rằng nếu ông sống lại giữa chúng ta, thì những nhà thông thái và những nghệ sĩ của chúng ta sẽ làm ông đổi ý ? Không, thưa các ngài, con người công bằng này sẽ tiếp tục khinh bỉ những khoa học vô dụng của chúng ta; ông ấy sẽ không làm phồng to thêm cái đống sách này mà người ta làm tràn ngập chúng ta từ mọi phía, và sẽ chỉ để lại, như là ông ấy đã làm, coi như là mọi lời giáo huấn cho đệ tử của ông ấy và cho con cháu của chúng ta, tấm gương và trí nhớ về đức hạnh của ông ấy. Chính là như vậy mà giáo dục con người mới thật là đẹp.

------------------------------------------ 
Quelques sages, il est vrai, ont résisté au torrent général et se sont garantis du vice dans le séjour des Muses. Mais qu'on écoute le jugement que le premier et le plus malheureux d'entre eux portait des savants et des artistes de son temps.
"J'ai examiné, dit-il, les poètes, et je les regarde comme des gens dont le talent en impose à eux-mêmes et aux autres, qui se donnent pour sages, qu'on prend pour tels et qui ne sont rien moins.
Des poètes, continue Socrate, j'ai passé aux artistes. Personne n'ignorait plus les arts que moi; personne n'était plus convaincu que les artistes possédaient de fort beaux secrets. Cependant, je me suis aperçu que leur condition n'est pas meilleure que celle des poètes et qu'ils sont, les uns et les autres, dans le même préjugé. Parce que les plus habiles d'entre eux excellent dans leur partie, ils se regardent comme les plus sages des hommes. Cette présomption a terni tout à fait leur savoir à mes yeux. De sorte que me mettant à la place de l'oracle et me demandant ce que j'aimerais le mieux être, ce que je suis ou ce qu'ils sont, savoir ce qu'ils ont appris ou savoir que je ne sais rien; j'ai répondu à moi-même et au dieu: Je veux rester ce que je suis.
Nous ne savons, ni les sophistes, ni les poètes, ni les orateurs, ni les artistes, ni moi, ce que c'est que le vrai, le bon et le beau. Mais il y a entre nous cette différence, que, quoique ces gens ne sachent rien, tous croient savoir quelque chose. Au lieu que moi, si je ne sais rien, au moins je ne suis pas en doute. De sorte que toute cette supériorité de sagesse qui m'est accordée par l'oracle, se réduit seulement à être bien convaincu que j'ignore ce que je ne sais pas."
Voilà donc le plus sage des hommes au jugement des dieux, et le plus savant des Athéniens au sentiment de la Grèce entière, Socrate, faisant l'éloge de l'ignorance! Croit-on que s'il ressuscitait parmi nous, nos savants et nos artistes lui feraient changer d'avis? Non, messieurs, cet homme juste continuerait de mépriser nos vaines sciences; il n'aiderait point à grossir cette foule de livres dont on nous inonde de toutes parts, et ne laisserait, comme il a fait, pour tout précepte à ses disciples et à nos neveux, que l'exemple et la mémoire de sa vertu. C'est ainsi qu'il est beau d'instruire les hommes !

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire