dimanche 30 juin 2013

Luận về khoa học và nghệ thuật - JJR (21)


Nếu việc trau giồi khoa học có hại cho những phẩm chất chiến binh, thì nó còn có hại hơn cho những phẩm chất đạo đức. Chính là ngay từ những năm đầu tiên của chúng ta mà một nền giáo dục điên rồ trang trí cho trí tuệ của chúng ta và làm hư hỏng sự phán xét của chúng ta. Tôi thấy từ khắp mọi phía những cơ sở mênh mông, nơi người ta nuôi dạy với chi phí lớn tuổi trẻ để dạy cho nó mọi điều, ngoại trừ những bổn phận của nó. Những đứa trẻ của các bạn sẽ không biết ngôn ngữ của chính chúng, nhưng chúng sẽ nói những ngôn ngữ khác chẳng được sử dụng ở nơi nào cả: chúng sẽ biết sáng tác những vần thơ mà chúng gần như không thể hiểu: không biết cách tách rời sai lầm khỏi sự thật, chúng sẽ sở hữu nghệ thuật làm cho những điều đó trở nên không nhận ra được cho những người khác bởi những lý lẽ y như thật. Nhưng những từ như cao thượng, điều độ, nhân ái, dũng cảm, chúng sẽ không biết nghĩa là gì; cái danh từ tổ quốc êm dịu sẽ không bao giờ đập vào tai chúng; và nếu chúng nghe nói về Thiên Chúa, thì đó sẽ ít là để e ngại hơn là để sợ hãi (ghi chú 8)? Tôi cũng sẽ thích là học sinh của tôi tiêu khiển trong một trò chơi đánh bóng, ít nhất thì cơ thể sẽ khỏe mạnh hơn. Tôi biết là cần khiến cho trẻ bận rộn, và rằng sự nhàn rỗi đỗi với chúng là mối nguy hiếm đáng ngại nhất. Vậy thì chúng cần học điều gì ? Đó hẳn là một câu hỏi hay! Chúng cần học điều mà chúng phải làm khi là người lớn (ghi chú 9); chứ không phải điều mà chúng phải quên.

(Ghi chú 8) Tư tưởng triết học.
(Ghi chú 9) Nền giáo dục của người dân Spartiates đã là như vậy, theo như cáo trình của vị vua lớn nhất của họ. Đó là, Montaigne nói, điều xứng đáng với một sự quan tâm lớn, rằng nơi cái luật lệ tuyệt vời của Lycurgue, và nơi sự thật quái gở bởi sự hoàn hảo của nó, mà chăm chút kỹ đến thế đến thức ăn của trẻ con; như là trách nhiệm chính của nó, và ngay cả nơi ở của các Nàng thơ, thì học thuyết cũng rất ít được đề cập đến, như thể là, cái tuổi trẻ hào hiệp này mà nó khinh thường mọi cái ách khác, người ta đã có thể cung cấp cho nó, thay vì những bậc thầy của chúng ta về khoa học, thì chỉ cần những người thầy về lòng can đảm, thận trọng và công bằng.

Bây giờ chúng ta hãy xem cũng tác giả ấy nói về những người Ba Tư cổ như thế nào. Platon, ông ấy nói, kể rằng là Hoàng Thái Tử kế vị hoàng tộc đã được nuôi nấng như thế. Sau khi ngài được sinh ra, người ta trao ngài, không phải cho những người phụ nữ, mà là cho những hoạn quan quyền lực hàng đầu bên đức vua, vì đức hạnh của họ. Những người này chịu trách nhiệm khiến cho ngài có thân thể đẹp và lành mạnh, và sau bảy năm họ dạy ngài cưỡi ngựa và đi săn. Khi ngài đạt đến tuổi mười bốn, họ đặt ngài vào tay của bốn vị : người khôn ngoan nhất, người công bình nhất, người ôn hòa nhất và người dũng cảm nhất của đất nước. Người đầu tiên dạy ngài học tôn giáo, người thứ nhì dạy ngài luôn luôn đúng, người thứ ba dạy chiến thắng những sự tham lam, người thứ tư dạy không sợ điều gì. Tất cả họ đều khiến ngài tốt, và không có ai khiến ngài thông thái.

Astyage, theo Xénophone, yêu cầu Cyrus trình bày về bài học cuối cùng của ông : đó là, ông ấy nói, ở trường học của chúng tôi một thằng bé lớn có một cái áo khoác nhỏ bèn đưa nó cho một trong những bạn đồng hành của nó có tầm vóc nhỏ hơn, và tước mất của nó cái áo khoác lớn hơn. Thầy của chúng tôi đã cho tôi phán xử tranh chấp này, tôi phán rằng cần phải để mọi thứ trong tình trạng như vậy, và cả đứa này lẫn đứa kia đều có vẻ thuận tiện hơn về điểm này. Từ đó, ông khiển trách rằng tôi đã làm sai : bởi tôi đã chỉ dừng lại ở chỗ xem xét sự tiện lợi : và đầu tiên là cần phải phục vụ công lý, mà nó muốn rằng không ai bị bắt buộc về cái điều thuộc về mình. Và nói rằng nó phải bị phạt, như là người ta phạt chúng ta ở trong làng vì đã quên mất thì quá khứ đầu tiên của từ ... Ngài quan nhiếp chính đã làm cho tôi một bài diễn văn hay, để chứng minh khái quát, trước khi mà ông thuyết phục tôi rằng trường học của ông xứng đáng với bài diễn văn ấy.

-------------------------------------------- 
Si la culture des sciences est nuisible aux qualités guerrières, elle l'est encore plus aux qualités morales. C'est dès nos premières années qu'une éducation insensée orne notre esprit et corrompt notre jugement. Je vois de toutes parts des établissements immenses, où l'on élève à grands frais la jeunesse pour lui apprendre toutes choses, excepté ses devoirs. Vos enfants ignoreront leur propre langue, mais ils en parleront d'autres qui ne sont en usage nulle part: ils sauront composer des vers qu'à peine ils pourront comprendre: sans savoir démêler l'erreur de la vérité, ils posséderont l'art de les rendre méconnaissables aux autres par des arguments spécieux: mais ces mots de magnanimité, de tempérance, d'humanité, de courage, ils ne sauront ce que c'est; ce doux nom de patrie ne frappera jamais leur oreille; et s'ils entendent parler de Dieu, ce sera moins pour le craindre que pour en avoir peur (note 8). J'aimerais autant, disait un sage, que mon écolier eût passé le temps dans un jeu de paume, au moins le corps en serait plus dispos. Je sais qu'il faut occuper les enfants, et que l'oisiveté est pour eux le danger le plus à craindre. Que faut-il donc qu'ils apprennent? Voilà certes une belle question! Qu'ils apprennent ce qu'ils doivent faire étant hommes (note 9) ; et non ce qu'ils doivent oublier.

(Note 8) Pens. philosoph.
(Note 9) Telle était l'éducation des Spartiates, au rapport du plus grand de leurs rois. C'est, dit Montaigne, chose digne de très grande considération, qu'en cette excellente police de Lycurgue, et à la vérité monstrueuse par sa perfection, si soigneuse pourtant de la nourriture des enfants, comme de sa principale charge, et au gîte même des Muses, il s'y fasse si peu mention de la doctrine: comme si, cette généreuse jeunesse dédaignant tout autre joug, on ait dû lui fournir, au lieu de nos maîtres de science, seulement des maîtres de vaillance, prudence et justice.
Voyons maintenant comment le même auteur parle des anciens perses. Platon, dit-il, raconte que le fils aîné de leur succession royale était ainsi nourri. Après sa naissance, on le donnait, non à des femmes, mais à des eunuques de la première autorité près du roi, à cause de leur vertu. Ceux-ci prenaient charge de lui rendre le corps beau et sain, et après sept ans le conduisaient à monter à cheval et aller à la chasse. Quand il était arrivé au quatorzième, ils le posaient entre les mains de quatre: le plus sage, le plus juste, le plus tempérant et le plus vaillant de la nation. Le premier lui apprenait la religion, le second à être toujours véritable, le tiers à vaincre ses cupidités, le quart à ne rien craindre. Tous, ajouterai-je, à le rendre bon, aucun à le rendre savant.
Astyage, en Xénophon, demande à Cyrus compte de sa dernière leçon: c'est, dit-il, qu'en notre école un grand garçon ayant un petit saye le donna à l'un de ses compagnons de plus petite taille, et lui ôta son saye qui était plus grand. Notre précepteur m'ayant fait juge de ce différend, je jugeai qu'il fallait laisser les choses en cet état, et que l'un et l'autre semblait être mieux accommodé en ce point. Sur quoi, il me remontra que j'avais mal fait: car je m'étais arrêté à considérer la bienséance; et il fallait premièrement avoir pourvu à la justice, qui voulait que nul ne fût forcé en ce qui lui appartenait. Et dit qu'il en fût puni, comme on nous punit en nos villages pour avoir oublié le premier aoriste de... Mon régent me ferait une belle harangue, in genere demonstrativo, avant qu'il me persuadât que son école vaut celle-là.




Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire