Luận về khoa học và nghệ thuật - JJR (23)

Tuy nhiên, tôi thú nhận; điều xấu đã không lớn như lẽ ra nó đã có thể trở thành. Sự nhìn xa vĩnh hằng, khi đặt bên cạnh những cây có hại những cây đơn giản lành mạnh, và đặt vào trong thể chất của nhiều động vật gây hại phương thuốc chữa lành những vết thương của chúng, đã dạy cho các bậc vương quyền tức là những trợ tá của mình cách bắt chước sự khôn ngoan của ngài. Chính là theo ví dụ của ngài mà ngay trong lòng khoa học và nghệ thuật, nguồn gốc của cả ngàn rối loạn, vì vua vĩ đại này mà vinh quang của ngài sẽ chỉ giành thêm một ánh sáng mới từ thời đại này sang thời đại khác, ngài đã tạo ra những xã hội nổi tiếng bị chất nặng bởi những trầm tích nguy hiểm của kiến thức nhân loại đồng thời với những trầm tích thiêng liêng của những tập quán, bởi sự chú ý mà những xã hội ấy nhằm duy trì trong nó tất cả sự tinh khiết, và đòi hỏi điều đó nơi những thành viên mà chúng tiếp nhận.
 Những thể chế khôn ngoan đã được làm cho vững mạnh hơn bởi người kế tục cao quý của ngài, và được bắt chước bởi tất cả những vị vua của châu Âu, sẽ được dùng chí ít để hãm bớt lại những văn sĩ, mà tất cả bọn họ đều khao khát vinh dự được thừa nhận trong những Viện Hàn lâm, họ sẽ tự theo dõi bản thân, và nỗ lực tự làm cho mình xứng đáng bằng những tác phẩm hữu ích và những tập quán không thể chê trách được. Những thể chế của các tập đoàn này, mà để dành cho những giải thưởng mà chúng vinh danh công trạng văn chương, sẽ chọn lựa những chủ đề đúng đắn để làm sống động lại tình yêu đức hạnh trong trái tim của những công dân, sẽ chứng tỏ rằng tình yêu này ngự trị nơi chúng, và sẽ mang cho dân tộc niềm vui thích thật là hiếm hoi và dịu ngọt này đó là được thấy những xã hội thông thái tận tụy trút lên loài người, không chỉ những ánh sáng dễ chịu, mà còn cả những hướng dẫn lành mạnh.

-------------------------------------------

Je l'avoue, cependant; le mal n'est pas aussi grand qu'il aurait pu le devenir. La prévoyance éternelle, en plaçant à côté de diverses plantes nuisibles des simples salutaires, et dans la substance de plusieurs animaux malfaisants le remède à leurs blessures, a enseigné aux souverains qui sont ses ministres à imiter sa sagesse. C'est à son exemple que du sein même des sciences et des arts, sources de mille dérèglements, ce grand monarque dont la gloire ne fera qu'acquérir d'âge en âge un nouvel éclat, tira ces sociétés célèbres chargées à la fois du dangereux dépôt des connaissances humaines, et du dépôt sacré des moeurs, par l'attention qu'elles ont d'en maintenir chez elles toute la pureté, et de l'exiger dans les membres qu'elles reçoivent.

Ces sages institutions affermies par son auguste successeur, et imitées par tous les rois de l'Europe, serviront du moins de frein aux gens de lettres, qui tous aspirant à l'honneur d'être admis dans les Académies, veilleront sur eux-mêmes, et tâcheront de s'en rendre dignes par des ouvrages utiles et des moeurs irréprochables. Celles de ces compagnies, qui pour les prix dont elles honorent le mérite littéraire feront un choix de sujets propres à ranimer l'amour de la vertu dans les coeurs des citoyens, montreront que cet amour règne parmi elles, et donneront aux peuples ce plaisir si rare et si doux de voir des sociétés savantes se dévouer à verser sur le genre humain, non seulement des lumières agréables, mais aussi des instructions salutaires.