jeudi 18 juillet 2013

Luận về khoa học và nghệ thuật - JJR (27 và hết)


Ông hoàng của tài hùng biện là lãnh sự thành Rome, và người vĩ đại nhất, có lẽ thế, trong số các triết gia, là quan chưởng ấn nước Anh. Liệu ta có tin rằng nếu một người đã chỉ chiếm được một ghế giảng trong trường đại học nào đấy, và người kia chỉ nhận được một khoản trợ cấp ít ỏi của Viện Hàn lâm; liệu người ta có tin, tôi nhắc lại, rằng tác phẩm của họ sẽ không được cảm nhận trong tình trạng của chúng ? Vậy thì cầu mong các vị vua đừng bận lòng chấp nhận trong những hội đồng của mình những người có năng lực nhất để cố vấn họ; cầu cho họ từ bỏ cái định kiến cũ kỹ được phát minh bởi lòng kiêu ngạo của những bậc Cao cả, rằng là nghệ thuật dẫn dắt dân chúng thì khó hơn là nghệ thuật chiếu sáng họ : như thể là sẽ dễ khiến cho những con người làm tốt theo ý thích của họ hơn là bắt buộc họ làm điều đó bằng sức mạnh.

Cầu cho những nhà thông thái hàng đầu tìm được nơi nương náu vinh dự trong những triều đình. Cầu cho họ đạt được ở đó phần thưởng duy nhất xứng đáng với họ; đó là đóng góp bởi chữ tín của họ cho hạnh phúc của những dân tộc mà họ giảng dạy cho những người ấy sự khôn ngoan. Chỉ khi đó ta sẽ thấy điều mà đức hạnh, khoa học và quyền lực được làm cho sinh động bởi một sự tranh đua cao quý, và hòa hợp với nhau cùng làm việc vì hạnh phúc của loài người. Nhưng chừng nào mà uy quyền sẽ đứng một mình một bên; những ánh sáng và sự khôn ngoan đứng một mình ở bên khác, thì những nhà thông thái sẽ hiếm khi nghĩ ra được điều gì vĩ đại, và những ông hoàng sẽ còn hiếm khi làm được những điều đẹp đẽ hơn, và dân chúng sẽ tiếp tục thấp hèn, hư hỏng và bất hạnh.

Còn chúng ta, những người tầm thường, mà trời đã chẳng hề chia cho những tài năng lớn lao và số phận cũng không dành cho biết bao vinh quang, chúng ta hãy ở lại trong bóng tối. Đừng chạy theo một danh tiếng nó sẽ thoát khỏi chúng ta, và trong tình trạng hiện tại của sự vật, nó sẽ không bao giờ trả lại cho chúng ta những gì nó đã khiến chúng ta trả giá, khi mà chúng ta có lẽ sẽ có được tất cả những danh hiệu để đạt được nó. Tìm kiếm hạnh phúc của chúng ta trong ý kiến của người khác để làm gì nếu như chúng ta có thể tìm thấy nó nơi chính chúng ta ? Hãy để cho những người khác sự chăm chút dạy dỗ dân chúng về những bổn phận của họ, và hãy tự hạn chế mình vào việc làm đầy những bổn phận của mình, chúng ta không cần biết nhiều hơn thế.

Hỡi đức hạnh ! Khoa học cao cả của những tâm hồn đơn giản, vậy là phải cần bấy nhiêu cực nhọc và máy móc để nhận ra ngươi ư ? Những nguyên tắc của ngươi đã không được ghi khắc trong tất cả những trái tim, và không đủ để học những luật lệ của ngươi khi tự trở về trong chính mình và lắng nghe tiếng nói của lương tâm mình trong sự im lặng của những đam mê ? Đó là triết học thực sự, chúng ta hãy biết bằng lòng với nó; và không ghen ghét vinh quang của những con người nổi tiếng mà họ trở nên bất tử trong nền cộng hòa của chữ nghĩa, chúng ta hãy cố gắng đặt giữa họ và chúng ta sự phân biệt vinh quang này mà người ta nhận thấy giữa hai dân tộc lớn; rằng một bên biết nói hay, và bên kia, biết làm tốt.

(Hết)

---------------------------------------------------
 
Le prince de l'éloquence fut consul de Rome, et le plus grand, peut-être, des philosophes, chancelier d'Angleterre. Croit-on que si l'un n'eût occupé qu'une chaire dans quelque université, et que l'autre n'eût obtenu qu'une modique pension d'Académie; croit-on, dis-je, que leurs ouvrages ne se sentiraient pas de leur état? Que les rois ne dédaignent donc pas d'admettre dans leurs conseils les gens les plus capables de les bien conseiller: qu'ils renoncent à ce vieux préjugé inventé par l'orgueil des Grands, que l'art de conduire les peuples est plus difficile que celui de les éclairer: comme s'il était plus aisé d'engager les hommes à bien faire de leur bon gré que de les y contraindre par la force. Que les savants du premier ordre trouvent dans leur cours d'honorables asiles. Qu'ils y obtiennent la seule récompense digne d'eux; celle de contribuer par leur crédit au bonheur des peuples à qui ils auront enseigné la sagesse. C'est alors seulement qu'on verra ce que peuvent la vertu, la science et l'autorité animées d'une noble émulation et travaillant de concert à la félicité du genre humain. Mais tant que la puissance sera seule d'un côté; les lumières et la sagesse seules d'un autre, les savants penseront rarement de grandes choses, les princes en feront plus rarement de belles, et les peuples continueront d'être vils, corrompus et malheureux.
Pour nous, hommes vulgaires, à qui le ciel n'a point départi de si grands talents et qu'il ne destine pas à tant de gloire, restons dans notre obscurité. Ne courons point après une réputation qui nous échapperait, et qui, dans l'état présent des choses ne nous rendrait jamais ce qu'elle nous aurait coûté, quand nous aurions tous les titres pour l'obtenir. A quoi bon chercher notre bonheur dans l'opinion d'autrui si nous pouvons le trouver en nous-mêmes? Laissons à d'autres le soin d'instruire les peuples de leurs devoirs, et bornons-nous à bien remplir les nôtres, nous n'avons pas besoin d'en savoir davantage.
O vertu! Science sublime des âmes simples, faut-il donc tant de peines et d'appareil pour te connaître? Tes principes ne sont-ils pas gravés dans tous les coeurs, et ne suffit-il pas pour apprendre tes lois de rentrer en soi-même et d'écouter la voix de sa conscience dans le silence des passions? Voilà la véritable philosophie, sachons nous en contenter; et sans envier la gloire de ces hommes célèbres qui s'immortalisent dans la république des lettres, tâchons de mettre entre eux et nous cette distinction glorieuse qu'on remarquait jadis entre deux grands peuples; que l'un savait bien dire, et l'autre, bien faire.

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire