Luận về khoa học và nghệ thuật - JJR (12)

Socrate bắt đầu ở Athènes; ông già Caton tiếp tục tung hoành ở Rome chống lại những người Hy Lạp khôn khéo và tinh tế, mà họ quyến rũ đức hạnh và làm mềm yếu lòng can đảm của những người đồng bào của ông. Nhưng khoa học, nghệ thuật và biện chứng còn chiếm ưu thế một lần nữa : Rome trở nên tràn đầy những triết gia và diễn giả; người ta chểnh mảng kỷ luật quân đội, người ta khinh thường nghề nông, người ta ôm lấy các học phái và người ta quên đi tổ quốc. Thay cho những tên thiêng liêng như tự do, bất vụ lợi, tuân theo pháp luật, được kế thừa những tên Epicure, Zénon, Arcésilas. Từ khi mà các nhà thông thái đã bắt đầu xuất hiện giữa chúng ta, chính những triết gia của họ đã nói vậy, những người tốt đã bị che khuất. Cho tới lúc đó những người La Mã đã bằng lòng với việc thực hành đức hạnh; tất cả đã mất sạch khi họ bắt đầu nghiên cứu nó.

Hỡi Fabricius! Linh hồn vĩ đại của ngài sẽ nghĩ gì, nếu bởi bất hạnh, ngài được gọi trở lại cuộc sống, được nhìn thấy bộ mặt phô trương của thành Rome được cứu bởi cánh tay của ngài, mà tên tuổi đáng kính của ngài đã khiến nó lừng danh hơn là tất cả những cuộc chinh phục của nó ? "Thần thánh ơi! Hẳn ngài sẽ nói, những mái nhà tranh và những túp lều mộc mạc nơi xưa kia từng trú ngụ sự điều độ và đức hạnh đã trở thành gì vậy ? Vẻ lộng lẫy tang tóc nào đã tiếp nối tính giản dị La Mã ? Ngôn ngữ lạ này là gì vậy ? Những tập quán ẻo lả này là gì ? Tất cả những bức tượng, những bức họa, những tòa nhà này nghĩa là gì ? Những kẻ điên rồ, các người đã làm gì vậy ? Các người, những chủ nhân của các quốc gia, các người đã biến mình thành nô lệ cho những kẻ phù phiếm mà các người đã chiến thắng ư? Chính là những nhà hùng biện đang cai trị các người sao ? Chính là để làm giàu cho các kiến trúc sư, các họa sĩ, các nhà tạc tượng và những tên hề, mà các người đã tưới máu mình khắp Hy Lạp và châu Á ? Những tàn tích của Carthage là mồi ngon của một người thổi sáo ư ? Hỡi những người La Mã, hãy mau mau lật đổ những giảng đường này; đập tan những bức tượng cẩm thạch này, đốt cháy những bức họa; đuổi những kẻ nô lệ đang thống trị các người đi, những nghệ thuật tăm tối của họ làm các người hư hỏng. Cầu cho những bàn tay khác được làm lẫy lừng bởi những tài năng vô ích; tài năng duy nhất xứng với Rome là chinh phục thế giới và làm ngự trị đức hạnh. Khi Cyneas coi Thượng viện của chúng ta như một hội đồng các vị vua, ông ấy không hề bị lóa mắt bởi sự phô trương vô ích, cũng không bởi một sự thanh lịch cầu kỳ. Ông ấy chẳng hề nghe thấy ở đó sự hùng biện phù phiếm, sự học và sự duyên dáng của những con người hời hợt. Cynéas đã thấy điều gì uy nghi đến thế ? Hỡi các công dân! Ông ấy thấy một cảnh tượng mà tất cả sự giàu có và tất cả nghệ thuật của các người chưa bao giờ đem đến; cảnh tượng đẹp nhất chưa từng xuất hiện dưới bầu trời, hội đồng của hai trăm con người đạo đức, xứng đáng để chỉ huy La Mã và cai trị trái đất."

------------------------------------ 

Socrate avait commencé dans Athènes; le vieux Caton continua dans Rome de se déchaîner contre ces Grecs artificieux et subtils qui séduisaient la vertu et amollissaient le courage de ses concitoyens. Mais les sciences, les arts et la dialectique prévalurent encore: Rome se remplit de philosophes et d'orateurs; on négligea la discipline militaire, on méprisa l'agriculture, on embrassa des sectes et l'on oublia la patrie. Aux noms sacrés de liberté, de désintéressement, d'obéissance aux lois, succédèrent les noms d'Epicure, de Zénon, d'Arcésilas. Depuis que les savants ont commencé à paraître parmi nous, disaient leurs propres philosophes, les gens de bien se sont éclipsés. Jusqu'alors les Romains s'étaient contentés de pratiquer la vertu; tout fut perdu quand ils commencèrent à l'étudier.

O Fabricius! qu'eût pensé votre grande âme, si pour votre malheur rappelé à la vie, vous eussiez vu la face pompeuse de cette Rome sauvée par votre bras et que votre nom respectable avait plus illustrée que toutes ses conquêtes? "Dieux! eussiez-vous dit, que sont devenus ces toits de chaume et ces foyers rustiques qu'habitaient jadis la modération et la vertu? Quelle splendeur funeste a succédé à la simplicité romaine? Quel est ce langage étranger? Quelles sont ces m�urs efféminées? Que signifient ces statues, ces tableaux, ces édifices? Insensés, qu'avez-vous fait? Vous les maître des nations, vous vous êtes rendus les esclaves des hommes frivoles que vous avez vaincus? Ce sont des rhéteurs qui vous gouvernent? C'est pour enrichir des architectes, des peintres, des statuaires, et des histrions, que vous avez arrosé de votre sang la Grèce et l'Asie? Les dépouilles de Carthage sont la proie d'un joueur de flûte? Romains, hâtez-vous de renverser ces amphithéâtres; brisez ces marbres; brûlez ces tableaux; chassez ces esclaves qui vous subjuguent, et dont les funestes arts vous corrompent. Que d'autres mains s'illustrent par de vains talents; le seul talent digne de Rome est celui de conquérir le monde et d'y faire régner la vertu. Quand Cynéas prit notre Sénat pour une assemblée de rois, il ne fut ébloui ni par une pompe vaine, ni par une élégance recherchée. Il n'y entendit point cette éloquence frivole, l'étude et le charme des hommes futiles. Que vit donc Cynéas de si majestueux? O citoyens! Il vit un spectacle que ne donneront jamais vos richesses ni tous vos arts; le plus beau spectacle qui ait jamais paru sous le ciel, l'assemblée de deux cents hommes vertueux, dignes de commander à Rome et de gouverner la terre."