Luận về khoa học và nghệ thuật - JJR (20)

Những nền cộng hòa cổ xưa của Hy Lạp với sự khôn ngoan ngời sáng trong đa phần các thể chế của họ đã cấm công dân họ tất cả những nghề nghiệp yên tĩnh và ít vân động này mà trong khi chúng làm suy sụp và hư hỏng thân thể, thì cũng làm yếu đi ngay sự mạnh mẽ của tâm hồn. Quả vậy, người ta nghĩ là với con mắt nào mà có thể thăm dò cái đói, cái khát, những sự mệt mỏi, những nguy hiểm và cái chết, những con người mà nhu cầu nhỏ nhất cũng đè nặng họ và nỗi khổ bé nhất cũng làm chùn bước ? Với lòng can đảm nào những người lính sẽ chịu đựng những công việc quá sức mà họ không hề có thói quen ? Với nhiệt tình nào họ sẽ hành quân bắt buộc dưới lệnh của những sĩ quan còn không có cả sức để đi ngựa ? Người ta đừng có phản biện tôi cái giá trị nổi tiếng của tất cả những chiến binh hiện đại này mà họ có kỷ luât một cách thông thái đến thế. Người ta cứ việc khoe về lòng can đảm của họ trong một ngày chiến trận, nhưng họ đừng có kể cho tôi nghe xem họ chịu đựng được sự quá tải công việc ra sao, họ kháng cự lại sự khắc nghiệt của các mùa và thời tiết bất ổn của không khí như thế nào. Chỉ cần một chút mặt trời hoặc là một chút tuyết, chỉ cần tước bớt một vài sự thừa thãi là đủ để làm tan chảy và tàn phá trong vòng vài ngày quân đội thiện chiến nhất của các bạn. Hỡi những chiến binh quả cảm, hãy chịu đựng sự thật này mà các bạn hiếm khi được nghe thấy; các bạn thật can trường, tôi biết thế; các bạn đã có thể chiến thắng Annibal ở Cannes và ở Trasimène; Cesar đã có thể cùng các bạn vượt qua sông Rubicon và nô dịch đất nước của ông; nhưng sẽ chẳng phải là cùng với các bạn mà người đầu tiên đã vượt qua dãy Alpes, và người kia đã chiến thắng tổ tiên của các bạn.

Các trận đấu không phải luôn luôn làm nên thành công của chiến tranh, và đối với các vị tướng thì có một nghệ thuật cao hơn là nghệ thuật thắng trận. Người này xông vào lửa đạn với lòng can đảm, cũng đâu phải không là một sĩ quan tồi : ngay cả trong mỗi người lính, một chút sức lực và sức mạnh nhiều hơn có lẽ sẽ cần thiết hơn là bao nhiêu lòng dũng cảm mà nó không đảm bảo cho chàng khỏi chết; và đâu có quan trọng đối với Nhà nước là những đội quân của nó chết vì sốt và lạnh, hay bởi lưỡi gươm của kẻ thù ?

--------------------------------------- 

Les anciennes républiques de la Grèce avec cette sagesse qui brillait dans la plupart de leurs institutions avaient interdit à leurs citoyens tous ces métiers tranquilles et sédentaires qui, en affaissant et corrompant le corps, énervent sitôt la vigueur de l'âme. De quel oeil, en effet, pense-t-on que puissent envisager la faim, la soif, les fatigues, les dangers et la mort, des hommes que le moindre besoin accable et que la moindre peine rebute? Avec quel courage les soldats supporteront-ils des travaux excessifs dont ils n'ont aucune habitude? Avec quel ardeur feront-ils des marches forcées sous des officiers qui n'ont même pas la force de voyager à cheval? Qu'on ne m'objecte point la valeur renommée de tous ces modernes guerriers si savamment disciplinés. On me vante bien leur bravoure en un jour de bataille, mais on ne me dit point comment ils supportent l'excès de travail, comment ils résistent à la rigueur des saisons et aux intempéries de l'air. Il ne faut qu'un peu de soleil ou de neige, il ne faut que la privation de quelques superfluités pour fondre et détruire en peu de jours la meilleure de nos armées. Guerriers intrépides, souffrez une fois la vérité qu'il vous est si rare d'entendre; vous êtes braves, je le sais; vous eussiez triomphé avec Annibal à Cannes et à Trasimène; César avec vous eût passé le Rubicon et asservi son pays; mais ce n'est point avec vous que le premier eût traversé les Alpes, et que l'autre eût vaincu vos aïeux.

Les combats ne font pas toujours le succès de la guerre, et il est pour les généraux un art supérieur à celui de gagner des batailles. Tel court au feu avec intrépidité, qui ne laisse pas d'être un très mauvais officier: dans le soldat même, un peu plus de force et de vigueur serait peut-être plus nécessaire que tant de bravoure qui ne le garantit pas de la mort; et qu'importe à l'Etat que ses troupes périssent par la fièvre et le froid, ou par le fer de l'ennemi ?