Vài nhà hiền triết, thực vậy,
đã kháng cự lại dòng chảy chung và tự ngăn ngừa mình
khỏi thói xấu trong nơi cư ngụ của các Nàng Thơ. Nhưng
ta cần nghe lời phán xét mà người đầu tiên cũng là
người bất hạnh nhất trong số họ nói về các nhà
thông thái và các nghệ sĩ thời của ông.
« Tôi đã xem xét, ông ấy
nói, các thi sĩ, và tôi xem họ như là những người mà
tài năng gây ấn tượng với chính họ và với những
người khác, mà họ tự coi mình là thông thái, mà người
ta coi họ là như vậy và họ không là gì ít hơn thế.
Từ các thi sĩ, Socrate nói tiếp,
tôi chuyển qua các nghệ sĩ. Không có ai kém hiểu biết
về nghệ thuật hơn tôi; không ai tin tưởng hơn tôi rằng
nghệ sĩ sở hữu những bí mật thật là đẹp. Tuy nhiên,
tôi đã nhận thấy rằng điều kiện của họ không khá
hơn là điều kiện của các thi sĩ và bọn họ, những
người này cũng như những người kia, đều trong cùng một
định kiến. Bởi vì những người khéo léo nhất trong
bọn họ đều tài giỏi trong phần mình, họ tự xem mình
như là những con người khôn ngoan nhất. Cái giả định
này đã làm lu mờ đi hoàn toàn sự hiểu biết của họ
dưới mắt tôi. Cho nên là khi đặt mình vào vị trí của
lời sấm truyền, và tự hỏi xem tôi sẽ thích là như
thế nào nhất, là tôi hay là họ, biết được điều mà
họ đã học hay là biết rằng là tôi chẳng biết gì cả;
thì tôi đã tự trả lời với chính mình và với thần
linh : Tôi muốn vẫn là mình.
Chúng ta không ai biết, những nhà
ngụy biện, những nhà thơ, những diễn giả, những nghệ
sĩ, tôi cũng không biết, cái gì là chân, thiện và mỹ.
Nhưng giữa chúng ta có sự khác nhau này là, mặc dù mọi
người không biết gì cả, tất cả đều tưởng mình
biết điều gì đấy. Trong khi mà tôi, nếu tôi không biết
gì cả, thì ít nhất tôi cũng không nghi ngờ. Cho nên là
tất cả cái sự ưu việt về trí khôn mà lời sấm
truyền ban cho tôi chỉ được giảm thành là tôi tin chắc
rằng tôi không rõ cái điều mà tôi không biết. »
Như vậy là con người khôn ngoan
nhất theo lời phán truyền của các vị thần, và là
người thông thái nhất trong số những người dân Athènes
theo cảm nhận của toàn Hy Lap, Socrate, ca ngợi sự bất
tri! Liệu người ta có tin rằng nếu ông sống lại giữa
chúng ta, thì những nhà thông thái và những nghệ sĩ của
chúng ta sẽ làm ông đổi ý ? Không, thưa các ngài, con
người công bằng này sẽ tiếp tục khinh bỉ những khoa
học vô dụng của chúng ta; ông ấy sẽ không làm phồng
to thêm cái đống sách này mà người ta làm tràn ngập
chúng ta từ mọi phía, và sẽ chỉ để lại, như là ông
ấy đã làm, coi như là mọi lời giáo huấn cho đệ tử
của ông ấy và cho con cháu của chúng ta, tấm gương và
trí nhớ về đức hạnh của ông ấy. Chính là như vậy
mà giáo dục con người mới thật là đẹp.
------------------------------------------
Quelques
sages, il est vrai, ont résisté au torrent général et se sont
garantis du vice dans le séjour des Muses. Mais qu'on écoute le
jugement que le premier et le plus malheureux d'entre eux portait des
savants et des artistes de son temps.
"J'ai
examiné, dit-il, les poètes, et je les regarde comme des gens dont
le talent en impose à eux-mêmes et aux autres, qui se donnent pour
sages, qu'on prend pour tels et qui ne sont rien moins.
Des
poètes, continue Socrate, j'ai passé aux artistes. Personne
n'ignorait plus les arts que moi; personne n'était plus convaincu
que les artistes possédaient de fort beaux secrets. Cependant, je me
suis aperçu que leur condition n'est pas meilleure que celle des
poètes et qu'ils sont, les uns et les autres, dans le même préjugé.
Parce que les plus habiles d'entre eux excellent dans leur partie,
ils se regardent comme les plus sages des hommes. Cette présomption
a terni tout à fait leur savoir à mes yeux. De sorte que me mettant
à la place de l'oracle et me demandant ce que j'aimerais le mieux
être, ce que je suis ou ce qu'ils sont, savoir ce qu'ils ont appris
ou savoir que je ne sais rien; j'ai répondu à moi-même et au dieu:
Je veux rester ce que je suis.
Nous
ne savons, ni les sophistes, ni les poètes, ni les orateurs, ni les
artistes, ni moi, ce que c'est que le vrai, le bon et le beau. Mais
il y a entre nous cette différence, que, quoique ces gens ne sachent
rien, tous croient savoir quelque chose. Au lieu que moi, si je ne
sais rien, au moins je ne suis pas en doute. De sorte que toute cette
supériorité de sagesse qui m'est accordée par l'oracle, se réduit
seulement à être bien convaincu que j'ignore ce que je ne sais
pas."
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire